sisindiran; kumpulan wawangsalan lanjaran

Wawangsalan téh asal kecapna tina “wangsal” sawanda (synonim) jeung kecap “wangsul”, anu ngandung harti “balik”. Ku sabab éta, Wawangsalan téh sok disebut ogé Bangbalikan. Wawangsalan atawa Bangbalikan nyaéta hiji wanda Sisindiran anu diwangun ku cangkang (sampiran) jeung eusi (isi) sarta di satukangeun eusina mangrupa tarucing. Éta eusi tarucing (disebut “wangsalna”) téh baris kapanggih saupama urang geus balik deui néangan kecap dina omongan nu ti heula.

Dina conto kahiji di handap, upamana, “Abdi mah caruluk Arab” (cangkang), “henteu tarima téh teuing” (eusi). Upama dibasakeun mah tarucingna téh: Naon ari “caruluk Arab téh?” Jawabanna nyaéta “korma”. Ieu jawaban bisa kapanggih sanggeus urang balik deui mariksa kecap-kecap dina eusina “henteu tarima téh teuing”. Di dinya aya kecap “tarima” anu mémang sasora jeung kecap “korma”.

Ditilik tina wangunna, Wawangsalan téh aya anu mangrupa Wawangsalan Lanjaran sarta Wawangsalan Dangding. Wawangsalan Lanjaran nyaéta Wawangsalan anu teu kauger ku patokan pupuh; dijadikeun ku dua omongan atawa padalisan. Padalisan kahiji mangrupa cangkang, sedengkeun padalisan kadua eusi. Lobana éngang (suku kata/vokal), boh cangkang boh eusi, aya dalapan éngang. Anapon Wawangsalan Dangding mah nyaéta Wawangsalan anu kauger ku patokan Pupuh. Wangun ieu Wawangsalan mah baris gumantung kana patokan Pupuh anu dipakéna, anu ngawengku ugeran guru lagu jeung guru wilangan.

Di handap ieu mangrupa conto-conto Wawangsalan Lanjaran anu geus sumebar di masyarakat Sunda. Ilaharna, saupama dipaké dina omongan sapopoé, tara jeung eusina tapi cukup ku cangkangna wungkul. Saupama omongan, “Perkara nu kamari ieu jadi bahan caritaan balaréa téh geuning teu puguh monyét hideungna.” Keur nu apal kana Wawangsalan mah, omongan sakitu ogé geus kaharti. Yén nu dimaksudna téh nyaéta “teu puguh tungtungna”. Hal ieu dilantarankeun uni Wawangsalan, “Teu puguh monyét hideungna, teu puguh tungtungna” anu wangsalna téh nyaéta lutung. Pon kitu, urang ogé bisa nyieun wawangsalan sorangan kalawan ugeran anu kasebut.

Abdi mah caruluk Arab henteu tarima téh teuing [=korma]	Abdi téh kapiring leutik kaisinan ku gamparan [=pisin]
Abdi téh sok ngembang kawung inggis teu ngareunah teuing[=pengis]	Abdi ti ménak ka somah gamparan mah ieu aing [=umaing]
Ajag désa basa Jawa lesuna teu aya tanding [=asu]	Ajag lembur Indramayu naha bet kalangsu teuing [=asu]
Ajag lembur lamun engkang énjing henteu wangsul deui[=anjing]	Alun-alun paleuweungan gagal temen mun teu jadi [=tegal]
Anak beurit dina katung kapan endén mundut encit [=buncit]	Anak munding masih nyusu aduh endén buah ati [=énéng]
Angeun somah pakampungan kajeun bedo ti kamari [=bodo]	Anu siram kokojayan abdi pamoyokan badis [=ngoyok]
Areuy leuweung mérang daun ulah sok japilus galih [=pulus]	Aringgis sok nyatang bolang kapongpongan siang wengi[=lompong]
Asal hiji jadi dua temah matak sesah ati [=walimah]	Awi ngora téh jaradi temah matak jadi liwung [=iwung]
Aya mesin bisa ngapung kapidara diri abdi [=kapal udara]	Aya nu dianjang cai aya nu dihéroan [=séro]
Ayeuna gé sérah tegal engkang mah sok matak peurih[=eurih]	Baku sok ngalebu badag reueus keur sareng jeung istri[=areng]
Balandongan ngujur jalan sok hayang geura los indit [=elos]	Balé diréka masjid nya pikir bati rumajug [=tajug]
Bangkong lodor meuntas jalan titis tulis bagja awak [=bayawak]	Bango héjo hérang jangjang piraku engkang ka abdi [=merak]
Bango leutik bodas hulu mo samar ka diri abdi [=camar]	Baréto gé batur pirus juragan geuning pelekik [=akik]
Batuk eungap hésé damang saé sumping baé wengi [=mengi]	Béas ditutuan deui iraha atuh patepung [=tipung]
Bedil langit handaruan engkang sapertos kalinglap [=gelap]	Bedog urang Darmaraja kawantu abdi mah miskin [=sekin]
Bedug wedalan Eropah abdi teu asa dipuji [=tanji]	Belut sisit saba darat kapiraray siang wengi [=oray]
Bendi panjang roda opat ulah kalah ka Carita [=kareta]	Béntang baranang di imah samar bisa tepung deui [=darma]
Beulit cinggir simpay réma ulah lali ka sim abdi [=ali]	Beunying leutik sisi cai ari ras sok cimataan [=amismata]
Beusi bodas cingcin kecrik cumah baé dipicinta [=timah]	Biasa ngadodol gula abdi henteu dipaduli [=gulali]
Bibika tipung tarigu ku engkang tacan kaharti [=roti]	Buah kawung raranggeuyang curuluk cisoca bijil [=caruluk]
Bulu panon wates taar itu nyai mani geulis [=halis]	Cacangkir bahana beling masing welas lahir batin [=gelas]
Cakcak gedé kadal bilik ulah dipaké mokaha [=toké]	Careuh beureum pasawahan nu dusun leuwih ti misti [=lasun]
Cariang beureum beutina nya pikir bati arewuh [=]	Catetan bulan jeung taun juragan ménak utami [=almenak]
Cau gedé ngan sasikat taya teuing bagja diri cau [=bagja]	Cék lémék Jawa sumuhun hayang téh ulah kapanggih[=enggih]
Cikur jangkung pamuraan kapalay siang jeung wengi[=panglay]	Cisusu kentel dimasak ulah téga-téga teuing [=mantéga]
Cucuk basa Malayuna duriat henteu laksana [=duri]	Dadampar di pagulingan alim ka nu kirang surti [=kasur]
Dagangan pangrapet surat mun kitu abdi mah alim [=lém]	Daun kasap kosok méja tobat ulah nolas teuing [=hampelas]
Daun tuhur na tangkalna sok rus-ras ka nu teu aya [=kararas]	Désémber tangtu ditéma geulisna lir widadari [=Januari]
Deukeut-deukeut anak taleus nyangkéwok teu kanyahoan[=téwok]	Di Cikajang aya gunung asa paturay jasmani [=Cikuray]
Dodol gula digolongan nu hina kaluli-luli [=gulali]	Dudukuy panjang gagangna pikir bati ngalanglayung [=payung]
Dukun tukang ngemat héwan abdi mah ku alim teuing [=malim]	Ékék lembut pupuntiran tingsérédét kana ati [=cécéndét]
Enggeus ka palupuh nangtung ayeuna geus kapimilik [=balik]	Engkang téh ngajukut laut seger mun tepung jeung nyai[=ager]
Gagang caruluk karadak pantes mun rék dinyenyeri[=langari]	Gamparan mah sangu atah keur ménak kawuwuh sugih[=gigih]
Gedang atah keur lumayung engkang mah jelema ginding[=gumading]	Gedong luhur panénjoan narah keur saheulaanan [=munara]
Gedong ngambang di sagara kapalang geus béla pati [=kapal (cai)]	Gedong ngambang tengah laut ulah kapalang nya béla. [=kapal (cai)]
Gedong tempat nu titirah ulah sok reueus binangkit [=rumah sakit]	Hayam cempa lalayaran matak teuing nyeri ati [=meri]
Hayam sawah dipiara abong kanu apes diri [=meri]	Hayam tukung saba gunung uyuhan teuing nya diri [=puyuh]
Hiris ngora deungeun sangu abdi mah kapok téh teuing[=kapokan]	Hui bulu réa akar bongan sok rayungan teuing[=kamayung]
Imah leutik tempat ngaji teu asa ngalanggar cegah[=langgar]	Imah ngambang di sagara ulah kapalang nya bela [=kapal (cai)]
Indung kuar hama sirah nu kitu ulah digugu [=kutu]	Insuting ngadaun luhur ari ras ka diri abdi [=kararas]
Isuk basa Malayuna tangtos abdi rék sayagi [=pagi]	Jagong tuhur beunang ngunun dunungan bagéa sumping[=emping]
Jalaran bibit kalapa isin da abdi mah santri [=kitri]	Jampana bugang dadakan panasaran diri kuring [=pasaran]
Jati leutik jagong ngora dodolog kirang utami [=semi]	Jawadah tutung biritna sacarana-sacarana [=cara]
Jukut jangkung pipir gunung haté abdi panas peurih [=eurih]	Kacang jangkung leutik daun engkang mah satria raris [=hiris]
Kacang panjang disayuran bati ngageremet ati [=gemet]	Kacang panjang gagabengan sakieu darajat kuring [=jaat]
Kadal gedé saba darat pareng alus bagja awak [=bayawak]	Kadeuleu langir caina kayap-keyep anu geulis [=keuyeup]
Kalapa bakalan minyak nu ampuh titis raspati [=cipati]	Kalong leutik saba gedang sumedot rasaning ati [=cocodot]
Kararas daun kalapa teu aya nu ngabangbrangkeun[=barangbang]	Kasintu di sisi situ nu hayang kawanti-wanti [=]
Kauntun tipung katambang béas laksana meunang ijasah [=laksa]	Kebon paré dicaian siwah niat jalir jangji [=sawah]
Kembang biru di astana abot pisah jeung kakasih [=salasih]	Kembang bodas buah bunder ngaheruk nya pipikiran [=jeruk]
Kembang jambé kara beukah kumayangyang pikir abdi[=mayang]	Kendang gedé pakauman dagdigdug rasaning ati [=bedug]
Kertas kabur kaanginan kumalayang pipikiran[=langlayangan]	Ketuk leutik panayagan ka abdi mah ningnang teuing[=bonang]
Keuyeup gedé saba laut teu hadé liar ti peuting [=kapiting]	Koja awi dihuaan sageuy lamun teu kasorang[=korang]
Kokotor saluar awak da sanés rek hiri dengki [=daki ]	Kota kuloneun Lampegan purah-purah tunggu bumi [=]
Kulit teuas tungtung ramo baku osok nganyenyeri [=kuku]	Kuring mah kabedil langit da puguh matak kalinglap [=gelap]
Kuring téh kamenyan konéng rumaos kawiwirangan [=]	Kutu baju kuar sinjang moal weléh tumarima [=tuma]
Lahang abri dibotolan ningal anu suka galih [=cuka]	Laleur hideung panyeureudan ngilari sakolong langit [=reungit]
Lampu leutik tengah imah abdi samar méré idin [=damar]	Lamun kapalupuh nangtung lamun jadi kapimilik [=bilik]
Lancah cai di walungan engkang teu émut ka abdi[=engkang-engkang]	Langgir cai leumpang ngijing kadeuleu kayap-keyepna[=keuyeup]
Lauk panjang dina parung ari émut merod pikir [=berod]	Lauk rebing saba laut karikari jalir jangji [=pari]
Manuk apung saba eurih haté asa didudutan [=dudut]	Manuk hawuk beureum suku katingal keur imut leutik [=galatik]
Manuk lindeuk di buruan kuring bati panas ati [=japati]	Manuk lisung anu jalu dagoan di pasampangan [=jago]
Manuk renggé saba ulam hayang tepi ka ngajadi [=caladi]	Manuk tukung saba gunung uyuhan daék ka abdi [=puyuh]
Maung tutul saba kasur diri teu ngareunah cicing [=ucing]	Méga beureum surupna geus burit ngalanglayun panas pipikiran[=layung]
Melak bangsal di kotakan wayahna dék sabar diri [=nebar]	Mencek leutik saba alas abdi daék ngaréncangan[=peucang]
Meri pendék ngojay hayam henteu négtog pikir abdi [=éntog]	Monyét hideung sisi leuweung susah nu taya tungtungna [=lutung]
Mun inget mangsi Malayu anjeun téh cinta ka kuring [=tinta]	Mun jagan kadadar tipung upami kagungan rabi [=surabi]
Nganyam bola jadi lawon peupeujeuh kudu sing junun[=ninun]	Nu dahar taya sésana ngan asa dipoyok badis [=ledis]
Nu gering geus rampus dahar kuring mah mo payu deui[=mamayu]	Nu nutu miceun huutna Mun awon moal ditampi [=napi]
Nya buah ngacung ka luhur kuring mah sok panas ati [=ganas]	Nya hujan taya eureuna abdi mah kalangkung ajrih [=ngijih]
Nyeupan sangu tacan timus teu sanggup manggihan deui[=gigih]	Nyiar paré tutukeuran teu pantes hayang ka abdi[=nguyang]
Nyiru gedé wadah bangsal anjeun mah nsok sindir sampir[=tampir]	Nyiruan genténg cangkéngna masing mindeng pulang anting[=papanting]
Pangcalikan tonggong kuda kudu satia buméla [=sela]	Paparem ngawurah ketan mokaha atuh da wargi [=ragi]
Paribasa petis Cina hayang nepi ka cacapna [=kécap]	Péso pangot ninggang lontar acan katuliskeun diri [=nulis]
Péso patok kewung tungtung hayang kapiajang teuing [=rejang]	Péso raut Cibarusa sugan welas ka nu miskin [=sekin]
Pileuleuyan kebo gunung ngadadak tineung nya pikir[=badak]	Piunjuk duméh rék wangsul sanés abdi rék cilimit [=pamit]
Puguh mah ubar muriang nu hina leuwih ti misti [=Kina]	Puter putih saba lembur kuring seja béla pati [=japati]
Ranté ngait kana baju Memang geus cumantél ati [=cantél]	Salendro di papanggungan ngomong kalepasan teuing[=koromong]
Sanggal hideung saba ranca témbong léléwa nu manis [=lélé]	Sangrayan peupeus meueusan ulah jadi rengat galih [=rengat]
Santri miskin geus maréman tangtu tiis pikir abdi [=pikir]	Sapikul katian Cina malah kumplit sareng cingcin[=dacin]
Séndok batok digagangan geus lawas abdi ngalayung[=gayung]	Séréh leuweung turub saung haté abdi panas peurih [=eurih]
Situ bendung di Citarum gulang-guling ngan sorangan[=Saguling]	Sok rajeun ngabuah kawung curuluk cisoca bijil [=curuluk]
Tegal tengah nagara laun-laun sugan hasil [=alun-alun]	Tepi ka kélor héjona tepi ka antukna [=katuk]
Teu beunang dihurang sawah teu beunang dipikameumeut[=simeut]	Teu beunang diopak kembung teu beunang dientong-entong[=kolontong]
Teu beunang dipiring leutik teu beunang dipikaisin [=pisin]	Teu beunang dirangkong kolong teu beunang dipikahayang[=hayam]
Teu beunang disihung tipung teu beunang dipapagonan[=sasagon]	Teu beunang disitu lembur teu beunang diulah-ulah [=kulah]
Teu beunang disupa dulang teu beunang dibébénjokeun [=kéjo]	Teu beunang ditihang pondok teu beunang dideudeuleukeun[=deudeul]
Teu beunang ditiwu leuweung teu beunang dipikasono [=kaso]	Teu beunang diwaru leuweung teu beunang diboro-boro [=bisoro]
Teu puguh monyét hideungna teu puguh tungtungna [=lutung]	Ulah sok kapiring leutik ulah sok kaisinan [=pisin]
Wadah minyak tina beling jadi budak kudu getol [=botol]	Walanda hideung soldadu umambon engkang ka nyai [=(urang) Ambon]
Warisan sekin pusaka haturan nyai pribadi [=badi]